42. Sz 33 1620 Oratio ad Fridericum
ORATIO | AD | SERENISSIMVM | AC POTENTIS- | SIMVM PRIN- | CIPEM | FRIDERICVM | REGEM BO | HEMIÆ. | Auctore | MARTINO OPITIO | SILESIO. | Typis Gotthardi | Voegelin I.
4°: A–C, unpaginiert. Exemplar: Breslau 4 V 67/15, sowie Yale University Library.
Gliederung: [A1a] Titel; [A1b] leer. Unter einer Kopfleiste von 11 × 111 mm auf A2a der Text bis C3a; Initiale von 4 ½ Zeilen im Geviert; 27 Zeilen inklusive Footline. Die zwei letzten der 17 Zeilen der letzten Seite sind symmetrisch eingezogen. Darunter ein schildförmiges Zierstück von 33 × 34 mm. Das Gedicht auf C3b steht unter derselben Zierleiste, die sich auf A2a findet; Kursiv- druck hebt das Gedicht ab. Blatt C4 leer. Signaturbezeichnungen sind wie folgt vorhanden: A2; A3; B, ohne die Ziffer 1; B2 und B3. Vom dritten Bogen ist nur das erste Blatt signiert, als C, ohne die Ziffer. Wie bei Nr. 40 stehen Kustoden nur, wo keine Signatur- bezeichnungen sind. Bei [C3a] fehlt auch der Kustos. Im Text er- scheinen hin und wieder Lücken in den Zeilen, die dem Druckbild eine gewisse Feierlichkeit verleihen. Interpunktionszeichen sind mehrfach kursiv, statt in der Antiqua des Textes gedruckt wor- den: Ausrufungszeichen 6mal; Doppelpunkt 1mal. Das e in Zeile 10 des Titels ist geschweift; das M in Z. 11 ist eine Zierform; in Z. 8 fehlt der Bindestrich. Voegelin druckte in Heidelberg. Das Datum der Schrift geht aus dem Inhalt hervor.
Nach K. H. Wels, ›Opitzens politische dichtung in Heidelberg‹, Zeitschr. f. deutsche Philologie 46 (1915), 87–95, wurde diese Rede dem Winterkönig am 23. Februar 1620 in Breslau überreicht. Es lassen sich darin zwei Entstehungsschichten feststellen: die Ab- schiedsrede für den aus Heidelberg scheidenden Kurfürsten, und die Willkommensrede für den in Breslau einziehenden König von Böhmen. Teil eins ist etwa im September 1619 geschrieben, Teil zwei etwa im nächsten Februar verfaßt.
Palm 149–150 bespricht die Oratio kurz und druckt das Ge- dicht ab. Siehe auch H. Max, M. O. als geistlicher Dichter, 204/5.
Eine in der Bibliothek des British Museums befindliche Über- setzung der Rede ins Englische ist bisher noch nicht beachtet wor- den: An Oration to the most illustratious and mightie Prince Frede- rick King of Bohemia. Made by Martin Opitz of Silesia. Translated out of Latin. M. D. C. XX. Standortbezeichnung 12301. bbb. 30. Der anonyme Übersetzer geht mit geringen Ausnahmen recht wörtlich vor, zeigt aber nur in wenigen Wendungen sprachliches Geschick. Durch kleine Hinzufügungen läßt er ein noch günstige- res Licht auf den Schwiegersohn Jakobs I. fallen. Die antikatho- lische Propaganda vergröbert er. Den Ortsnamen Breslau kennt er nicht und den Fehler »Albunius« übernimmt er ahnungslos. Im Druck sind viele Einzelwörter durch Kursivlettern hervorgehoben worden.
Der Sammelband Breslau Yb 47/1–26 enthält eine wahre Flut von Huldigungsschriften an den Winterkönig; folgende Namen von Autoren, die auch in Verbindung mit Opitz immer wieder vor- kommen, seien genannt: Caspar Cunrad (mit 2 Schriften vertre- ten); Peter Titius; Nicolaus Henel; Joh. ab Hoeckelshoven; Jo- hannes Lange; Magister Melchior Laubanus; David Rhenisch; Joh. Scultetus, Poeta Coronatus Imperialis; Georgius Reuther (Knittelverse!); Jeremias Tschonder, et al.
ORATIO AD FRIDERICUM REGEM BOHEMIAE.
QUamvis, Rex Serenissime, speratus iste tuus in haec regna in- gressus publica et totius orbis Christiani laetitia celebrari meretur: tamen nos potissimum, quos tam clementer in sinum tuum recepi- sti, absque summo scelere tacere non posse arbitramur. Neque credo, ullum inter nos tam desperatae naturae, tam aversum a stu- dio pacis, tam infensum saluti patriae esse, qui optatam electio- nem tuam ipsi coelo non imputet, et opus hoc DEI grata mente agnoscat. Videbantur quidem te eximiae virtutes tuae, suffragia maximae Imperii partis, tot regum ac principum amicitiae, et fa- talis quaedam harum regionum erga te inclinatio ad fastigium hoc ducere: deplorandi tamen status nostri conditione moti, teipsum quoque tam invidiosum honorem detrectaturum non pauci exi-
Omnis vitae tuae ambitus, REX, speculum innocentiae est; ac facilius dixerim quid tota sit virtus, quam quid tua. Pietatis lau- dem nemo tibi detrahat nisi impius: quae sola invictam alias men- tem tuam vicit, quaque tantum ultra reliquos principes conspi- cuus es, quantum illa ultra omnes alias virtutes. Religionis amor, sine quo nemo unquam ma-[A3a]gnus fuit, cum ipsa haereditate ad te transiit: cujus vindicatio proprium familiae vestrae opus, cuius arx et sedes eadem quae vestra Haidelberga est; celeber- rima Academia, tam quod te, quam quod illam fovit. Quid de prudentia, imperatrice humanarum actionum, dicam, qua captum annorum supergrederis? Quis te rectius praesentia ordinat, futura providet, anteacta recordatur? Quis ad evitandas fraudes cau- tior? Quis in consiliis circumspectior? Vitae spatio nondum aequas viros; superas tamen senes judicio. Aetate sensim ut nos proficis; at festinas virtute. Aevi immaturus es, at maturus imperio. Excu- savit hactenus, REX Prudentissime, infirmitatem sapientiae an- norum paucitas: nunc praeter augustam indolem tuam, in quam nihil mediocre cadit, quid adolescentiam defendet? Quam difficile est in hac aetate suam capere fortunam! Cepisti tamen, et hujus rei tanto majus documentum nuper edidisti, quanto majus est oblatum imperium deprecari, quam denegatum invadere. Nunc postquam receperis, quid dubitamus, eadem moderatione te de- fensurum qua recusasti? Tam sublime ingenium dissimile sibi esse non potest. Sed [A3b] humanitas tua, Deus bone, quam ex ipsis
et exornas. Neque linguarum peritiam attingo, quas tu
aliquot tam feliciter exprimis, ut unaquaeque tibi videatur nativa. Longe hic Alexandro felicior, qui cum tot populos subegisset, vix unum in-
telli-[A4b]gebat. Et ista ex infinita virtutum tuarum
serie deli-Hic oculis vidimus, quam tristi laetitia abeuntem te senes et juvenes, viri pariter ac foeminae prosequebantur: ita salus publi- ca, et privata orbitas diversis affectibus gaudium simul et moero- rem committebant. Credidisses singulos suo parente privari. Non- dum abieras, Princeps desideratissime, et reditum flagitabamus. Ipse Nicer clementissimus fluviorum jam, qui olim Romanis, barbarus sibi videbatur. Ipsa haec augusta sedes tua, haec tem- pla, hae turres, moesta quadam specie Solem suum prosequeban- tur. Ne de hominibus dicam: quorum ingens multitudo cum pas- sim se effuderat, in vasta solitudine deseri tamen se quisque existimabat. Certatim suspiria erumpebant et lachrymae: corpore non adeo multi; animo votisque, quia non licebat aliter, proficis- centem omnes comitabantur. Quid conjux tua, haeres nominis et virtutum [B1a] ingentis illius Elizabethae? Videbatur sibi Bri- tannia denuo exire: hoc uno laeta, quod tecum. Quam plus solito lacteam faciem pictor genarum rubor infecerat! quam violaverat pius imber oculos clariores astris extra Lunam splendentibus! Valedicebant gemitus, quia verba non sufficiebant. Tibi ipsi autem dubito majorne pietas moram an iter suadebat. Relinquebas ma- trem, summam heroinam; superiorem sic tamen, quod te genuit. Relinquebas liberos, hoc est, magnam cordis tui partem. Relinque- bas subditos, quorum unusquisque et vivere optaret tecum et mori. Ibas a pace ad bellum, a notis ad peregrinos, a pacatissimo Rheni littore ad manantem incolarum suorum sanguine Muldam, a vinetis et invidendae pulchritudinis horto ad campos latrociniis cyclopum et suorum cadaveribus squallentes, ab arce amoenissima ad vastam quidem, desolatam tamen et spoliatam quasi regiam. Infelix mutatio: nisi et regiae splendorem, et agris ver perpetuum, et Muldae tranquillitatem, et peregrinis amicum, et militantibus pacem reduceres.
Venis itaque in hanc scenam, in tragoediam intricatissimam, vere deus e machina. [B1b] Vicit iter durum pietas: vicit amor nostri aspera Bohemiae juga, quibus illam natura vallavit: vicit tua cle- mentia loci inclementiam. Multo laetiore auspicio, quam cum olim fortissimus ducum Hannibal confusas coelo Alpium nubes supera-
O te regem, non hoc solum, sed totius orbis imperio dignum, dignum favore, dignum admiratione etiam hostium! O te pium Principem, quem non felicitas nostra et res secundae, sed ipsa for- tunae atrocitas et impressa nobis vulnera ad capessendum dia- dema solicitavit! O te felicem! non quia jam hostium furorem to- tum superasti; sed quia felicitatem mereri omnibus videris. O faustum diem, qui te et in lucem produxit, et regno huic primus destinavit: qui tanti herois natalis, alter etiam noster natalis esse incipit: qui et tam augustum virtutis domicilium edidit, et universo orbi Christiano consecravit! Salve Domine: Non enim rejecimus imperium, sed imperantem saevitiam. Parere possumus, tyran- nidem perferre non possumus. Serviemus tibi, ut liberi simus. Salve Rex, Salve Pater Patriae, Salve delitiae generis humani. Pro te, illustre aevi decus, pro tua incolumitate Vota susci-[B2b]pimus: nam te imperante de nostra sumus securi. Concedat tibi Deus, ut manu tua nutantia reipublicae pondera fulciantur et restituantur; ut compos fias voti quod tantopere Octavius olim expetebat, ut dicaris OPTIMI STATUS AUCTOR. Sera demum aetas vela regni tui contrahat, quae tam ferente Zephyro Juvenis adhuc ex- plicas. Auferas tecum aliquando moriens hanc spem, mansura in vestigio suo fundamenta quae jeceris. Salve et tu Regina, filia Herois, cujus laudes angustias seculi excedunt; qui profundam
Novimus, Princeps Sacratissime, novimus, invite regnum te adiisse, quod invite
relictum est: coacti etiam, non ultro, qui tuam clementiam non ignorabamus,
imploravimus fortitudinem. Testa- mur Deum et homines: Compulsi arma sumpsimus, ad
asserendam salutem patriae; libertatem etiam infimis gentium permissam; re-
ligionem denique, cui omnes aliae causae merito postponuntur; cujusque apud
ipsos olim gentiles tam sacrum nomen erat, ut vastantibus Romam Gallis Senonibus,
L. Albunius e plebe homo, virgines Vestae nudo pede fugientia sacra
comitantes, depositis uxore et liberis, in plaustrum receperit. Adeo tum quoque in ultimis, religio publica privatis affectibus
antecellebat. [B3b] Corpore atten- tari et
fortunis, grave; conscientia, intolerabile est. Libertatis vero hanc indolem
videmus, ut eam nemo bonus nisi cum anima amit- tat. Sicuti feris postquam caveas
fregerunt, crescere vires solent et quasi duplicari: sic animositatem, cujus
laudem nemo unquam nobis eripuit, dissimulare gens nostra non potuit diutius; acce-
dente ad odium crudelis erga nos consilii desiderio conclamatae libertatis;
quae ut acquiratur, semper licitum est iis, quibus illa et natura innata, et
privilegiorum pondere confirmata, et juramenti sanctitate promissa est.
Scimus equidem, sufficere subditis laudem oboedientiae; bonos principes optandos, caeteros si contingant ferendos esse. Verum
Scimus tandem diffidere lugubribus
exemplis moniti. Novimus quam saevum fulmen ab arce Tarpea mittatur; cujus
Jupiter potestates et im- peria obiter transcribit, et oblectationis ergo animas
damnat. Husso regni hujus civi quantum praesidii fuerit etiam in salvo
conductu Caesaris, quis est qui nesciat? Lutherum non levior tempestas
deprehendisset Wormatiae, nisi et Imperator hanc maculam nomini suo inuri
noluisset, et Ludovicus majorum tuorum clementissimus repugnasset.
Non absimili multum ludo nos includere volebant praeter cae- teros ii, qui dominos
gentium sica et patritiis artibus invadunt; qui per sanguinem regum
et parricidia inclarescunt; qui scelere super omnia facinora horribili
fulmen illud belli, Henricum Magnum, quem totius patriae moles incumbens non moverat, la- nienae
temerarii nebulonis subjecerunt; qui socerum tuum, in- comparabilem Britanniae
Monarcham, flammis et sulfure parieti- bus regni illidere conati sunt; qui [B4b] in caedibus ac latroci- niis animae salutem verti
sibi et aliis persuaserunt; qui trucidare inopes, insontes damnare, equuleo, igne,
gladio tollere, vivos (parsimonia scilicet humani sanguinis) sepelire, qui divina
et hu- mana confundere per lusum et jocum solent. Hi in aulas magistra- tus
nostri penetraverant primo, deinde in animum. Hi in omnibus consiliis
sententias dirigebant: hi fraudes, dissimulationes, perfi- diam, sine quibus recte
neminem imperare docent, miscebant. Hi
decantatum illud URE, SECA
superioribus mo- mentis omnibus insusurrabant. Horum mendaciis ac fallaciis,
quasi praeclaris artibus, regebamur. Accedebant Sejani aliquot, mali
consultores: his ambitione et eminendi libidine prurientibus nullum genus
perfidiae nimium erat. Itaque violata templa et obserata; privilegiis vis illata;
innocentes carceribus intrusi, variisque modis mulctati; aditus ad principes
praeclusi; decreta divi Rodulphi elusa; aliter sentientium quidam minis tentati,
qui- dam dignitatibus aut praemiis depravati; ruptum fas gentium; respublica velut diluvio inundata; et religio miris dolis turbata est. Nos
ro-[C1a]gare, obtestari, flere, supplicando sine ulla
missione instare et laborem spe otii sustentare. Sed frustra. Ubivis tutiores
fuimus quam domi, et irritis precibus nihil profecimus, nisi ut nos rogando,
illi audiendo defatigati sint.
Cum itaque lenitudine nihil proficeremus, et graviora tanquam ex facili tolerantibus indies imponerentur, consumpta omnis pa- tientiae materia, quosdam eorum perfunctorie reprehendimus. Hinc faces belli, quod turbatores pacis tantopere quaesiverant, accensae; hinc Janus apertus; hinc incendiis, cadaveribus, horrore et sanguine foedata sunt omnia; aut, ut illi praedicant, correcta, si diis placet, et emendata. Horresco referens immanitatem barbaris inauditam, et apud posteros vix inventuram fidem: neque infan- tium vagitus, neque singultus puerorum, neque lachrymas matro- narum, neque canos senum rabidas ac saevientes belluas commo- visse; virgines promiscue imminutas, juxta strenuos et imbecilles obtruncatos, agros vastatos, regni opes attritas, periisse flammis quod ferrum reliquerat. Lugenda adhuc enumeravimus: eundum ad erubescenda est. [C1b] Matrem liberos, ne gladiorum acie cade- rent, in flumen abjecisse; cadavera mortuorum medio templorum sepulchris eruta; foeminas situ nondum corruptas denudatas, in aris (obstupescant Christiani) manibus et pedibus ligatas, ad fores templi fulcris erectas; et alia prorsus abominabili saevitia per- +
Tiberiis, Neronibus et Do-
mitianis in crudelitatem ingeniosius! Vivi propudiis humani gene- ris non
sufficimus, mortui accersuntur. Exacerbatis itaque tam nefariis facinoribus bellum
primo inter remedia erat, ut scirent nos pro patria dimicare posse; et qui
timere desieramus, incipiebamus odisse. Atque solutos fuisse nos a regio
sacramento, nemo nisi ju- ris et privilegiorum regni huius ignarus inficias ibit;
irridebunt magis facilitatem nostram et indignabuntur omnes, tam diu nos
intolerabilem saevitiam concoxisse.
Nunc in clementiae tuae sinum, non sine coelesti instinctu nos
recipimus, o REX, cujus ipsum nomen etiam Pacem nobis pro-
mittit. Deus tibi det, Princeps indulgentissime, quicquid tam inu- sitata
mansuetudo tua meretur: nos cultu et obsequio grati [C2a]
erimus, si plura non possumus. Bohemos, Moravos, Silesios, Lusa- tos
qui nos dicet inposterum, multa dicet; plura, qui tuos. Tui su- mus dum sumus; pro
te abire quandocunque Deus volet, felicissi- mum augurium putabimus. Sardos ajunt
sumpto herbae succo sub exitum vitae ridere: pro te morti etiam
obviam ibimus laeti libentesque si opus erit. Pro te pugnare gestimus: non deerunt
vires sub tam forti, non voluntas sub tam intrepido, non successus
sub tam justo duce militantibus. Vincemus armis, qui causa vin- cimus. Finem
persequendi non lassitudo nostra, sed mors hostium faciet, et ferrum quod lente
sumpsimus, lente deponemus. Si numerus noster minor est, major erit animus: nunquam
multi sunt, qui occumbunt.
Interim te Praga, nutrix et hospita tot Caesarum regumque, obsecramus, ne Principem optimum nostrae Silesiae diutius invi- deas; quae nunc procul dubio vultum ipsius expectat, et ardenti desiderio flagrat. Intra patriam nostram, REX, intra. Acceptus eris omnibus: venis enim omnibus. Intra stipatus satellitibus et militum manu: nihil [C2b] eos veremur, qui sub tam modesto rege didicerunt vivere. Intra sine illis: tuam hic gentem, tuos
Dominum universi, qui mutat tempora et vices temporum, abji- cit reges et
instituit, publica voce supplices veneramur, Majesta- tem tuam custodiat, servet,
protegat, regat consilia tua et cogi- tationes. Floreat sub te religio, et a
pietate tua incrementum acci- piat fidemque veritatis; ejiciantur stirpes su-[C3a]perstitionis, et deliria traditionum, abominationes ante
oculos Dei. Confundantur hostes, sequantur signa quibus obviam iverunt: Ziscam scopu- lum et
terrorem malorum bello, pace te ipsum vincas; augeas reg- num togatus, quod
asseris armatus. Si vero tristius quid paras, o Deus, et finem laborum propter
peccata nostra nondum facis, fac ut pro nominis tui defensione, pro Principe
nostro, pro libertate, pro patria, aut superemus fortiter, aut beate occumbamus,
aut utrunque. Tuere imperium ejus, qui tuam gloriam tuetur, eumque functum longissima statione mortali, reposita mole reipu- blicae felicissima, ab
hoc caduco transfer ad sceptrum vitae, quod non auferetur in aeternum.
[.2] [C3b]
AD EUNDEM
VRATISLAVIAM IN-
GREDIENTEM, EPIGRAM-
MA EIUSDEM.
ASpice, Rex, nostram, tibi quae dicat omnia, Breslam:
Aequa Palatino surgit et illa solo.
Si mores hominum placidos, si jura requiris,
Urbs genium dices exprimit ista meum.
5 Si saltus et rura voles, non largius ullis
Indulsere sibi Flora Ceresque locis.
Has habitant aedes Phoebus, Phoebique sorores:
Arcibus his irae Mars habet arma suae.
Intuitu sunt digna tuo, quacunque fereris,
10 Templa, forum, turres, moenia, tecta, viae.
Congessit Natura suos huc prodiga luxus,
Et totius opes orbis in urbe vides.
Vitifero sed par quid possidet Odera Rheno?
Haec quoque fit purum te veniente merum.