Oratio ad Fridericum

ORATIO AD FRIDERICUM REGEM BOHEMIAE.

QUamvis, Rex Serenissime, speratus iste tuus in haec regna in- gressus publica et totius orbis Christiani laetitia celebrari meretur: tamen nos potissimum, quos tam clementer in sinum tuum recepi- sti, absque summo scelere tacere non posse arbitramur. Neque credo, ullum inter nos tam desperatae naturae, tam aversum a stu- dio pacis, tam infensum saluti patriae esse, qui optatam electio- nem tuam ipsi coelo non imputet, et opus hoc DEI grata mente agnoscat. Videbantur quidem te eximiae virtutes tuae, suffragia maximae Imperii partis, tot regum ac principum amicitiae, et fa- talis quaedam harum regionum erga te inclinatio ad fastigium hoc ducere: deplorandi tamen status nostri conditione moti, teipsum quoque tam invidiosum honorem detrectaturum non pauci exi-

stimabant. Nunc supremus ille arbiter, qui corda regum in manu habet, inclinatum alias ad clementiam animum tuum direxit, et ti- bi quidem nos affli-[A2^b]ctos pupillos, nobis vero te tutorem ac parentem asscivit: quo an illustrior unquam fuerit, nescio; dignio- rem certe seculum hoc non invenit. Sive enim antiquissimam fami- liam tuam, sive vitam spectemus; illius splendorem omnes histo- riae, omnia annalium monumenta loquuntur: tantas autem virtu- tes Deus immortalis in te congessit, ut nisi tam regale genus or- tum tuum vendicaret, iis solis sceptra aequare posses et imperia. Commendat aliquem humanitas; majestas destituit et gravitas: ille insignis est pace; at sagum minus decenter gestat: alius integri- tatem quam foris probat, in umbra voluptatis confodit. Nemo de- nique existit uspiam, cujus moribus vestigium aliquod naevi non sit impressum. In te quod culpent, libere loquor, ipsi hostes non inveniunt.

Omnis vitae tuae ambitus, REX, speculum innocentiae est; ac facilius dixerim quid tota sit virtus, quam quid tua. Pietatis lau- dem nemo tibi detrahat nisi impius: quae sola invictam alias men- tem tuam vicit, quaque tantum ultra reliquos principes conspi- cuus es, quantum illa ultra omnes alias virtutes. Religionis amor, sine quo nemo unquam ma-[A3^a]gnus fuit, cum ipsa haereditate ad te transiit: cujus vindicatio proprium familiae vestrae opus, cuius arx et sedes eadem quae vestra Haidelberga est; celeber- rima Academia, tam quod te, quam quod illam fovit. Quid de prudentia, imperatrice humanarum actionum, dicam, qua captum annorum supergrederis? Quis te rectius praesentia ordinat, futura providet, anteacta recordatur? Quis ad evitandas fraudes cau- tior? Quis in consiliis circumspectior? Vitae spatio nondum aequas viros; superas tamen senes judicio. Aetate sensim ut nos proficis; at festinas virtute. Aevi immaturus es, at maturus imperio. Excu- savit hactenus, REX Prudentissime, infirmitatem sapientiae an- norum paucitas: nunc praeter augustam indolem tuam, in quam nihil mediocre cadit, quid adolescentiam defendet? Quam difficile est in hac aetate suam capere fortunam! Cepisti tamen, et hujus rei tanto majus documentum nuper edidisti, quanto majus est oblatum imperium deprecari, quam denegatum invadere. Nunc postquam receperis, quid dubitamus, eadem moderatione te de- fensurum qua recusasti? Tam sublime ingenium dissimile sibi esse non potest. Sed [A3^b] humanitas tua, Deus bone, quam ex ipsis

oculis tuis elucet! Alter Trajanus es; nemo a vultu tuo discedit tristior: nemo qui justitiam tuam sentit, queritur de saevitia. Imo alter Augustus es, quem dare poenas apparebat cum exigeret. Nihil, Princeps indulgentissime, fortunae tuae obtigit laudabilius, quam quod possis; nihil naturae, quam quod velis servare pluri- mos. Perge, REX, mereri pulcherrimam coronam OB CIVES SERVATOS. Macte hac gloria, quae quo in regia domo rarior, eo in tua erit eminentior. Desidero novum nomen, quo tam inusi- tatam modestiam majestatis tuae exprimam. Quam facilis ad te unicuique aditus, quam laetus recessus! Accedunt ad principem, inveniunt patrem; et cum querelas fidenter apud te deponant, finem quisque sermoni non ex tuo fastidio facit, sed ex suo pudore. Tam mira comitas, tam civile tuum ingenium est, ut etiam invitos tibi devincias. Vultus ipse augusta hilaritate conspicuus quam in- solitam mansuetudinem promittit! Nec lenitas authoritati, nec se- veritas amori officit. Nihil in te superbum, nihil insolens. Omnis tuus status, incessus, motus amabilis est. Et animos spectatorum et oculos [A4^a] recreas. O modestum regem, o submissum princi- pem! aut sublimem potius et fastigium mortalitatis excedentem. Nunquam enim assurgis altius, quam cum sic te deprimis. Quic- quid grave est, in imo subsidit: inanis animus quavis aura se tollit. Et haec quidem magna sunt omnia; non minora tamen, qui- bus ad ea pervenisti. Admiranda dico vitae frugalitas, contemp- tus voluptatum et divina praeter aetatis ingenium temperantia. Ostendant alii libertatem potentiae peccandi licentia, moveantur in adulteris amplexibus, transigant noctes libidine, dies helluatio- nibus: tu totus, totus sobrietas es et continentia. Oportet itaque summas esse virtutes, quae a tam puro et illimi fonte dimanarunt. Accedit his amor etiam studiorum et scientiae; quae quanti facias, tot literati circa te viri abunde testantur. Ut praeteream illud sanc- tuarium eruditionis, Bibliothecam stupendae magnitudinis, quam sustentasse non contentus, auges insuper novus Philadelphus et exornas. Neque linguarum peritiam attingo, quas tu aliquot tam feliciter exprimis, ut unaquaeque tibi videatur nativa. Longe hic Alexandro felicior, qui cum tot populos subegisset, vix unum in- telli-[A4^b]gebat. Et ista ex infinita virtutum tuarum serie deli-basse sufficiat: veram earum commendationem illis linquemus, quorum confidentia et dicendi temeritas iisdem quibus aeterna laus tua limitibus terminatur; quam, ut marmora desint et libri, intimis civium tuorum animis aureo charitatis caelo insculpsisti.

Hic oculis vidimus, quam tristi laetitia abeuntem te senes et juvenes, viri pariter ac foeminae prosequebantur: ita salus publi- ca, et privata orbitas diversis affectibus gaudium simul et moero- rem committebant. Credidisses singulos suo parente privari. Non- dum abieras, Princeps desideratissime, et reditum flagitabamus. Ipse Nicer clementissimus fluviorum jam, qui olim Romanis, barbarus sibi videbatur. Ipsa haec augusta sedes tua, haec tem- pla, hae turres, moesta quadam specie Solem suum prosequeban- tur. Ne de hominibus dicam: quorum ingens multitudo cum pas- sim se effuderat, in vasta solitudine deseri tamen se quisque existimabat. Certatim suspiria erumpebant et lachrymae: corpore non adeo multi; animo votisque, quia non licebat aliter, proficis- centem omnes comitabantur. Quid conjux tua, haeres nominis et virtutum [B1^a] ingentis illius Elizabethae? Videbatur sibi Bri- tannia denuo exire: hoc uno laeta, quod tecum. Quam plus solito lacteam faciem pictor genarum rubor infecerat! quam violaverat pius imber oculos clariores astris extra Lunam splendentibus! Valedicebant gemitus, quia verba non sufficiebant. Tibi ipsi autem dubito majorne pietas moram an iter suadebat. Relinquebas ma- trem, summam heroinam; superiorem sic tamen, quod te genuit. Relinquebas liberos, hoc est, magnam cordis tui partem. Relinque- bas subditos, quorum unusquisque et vivere optaret tecum et mori. Ibas a pace ad bellum, a notis ad peregrinos, a pacatissimo Rheni littore ad manantem incolarum suorum sanguine Muldam, a vinetis et invidendae pulchritudinis horto ad campos latrociniis cyclopum et suorum cadaveribus squallentes, ab arce amoenissima ad vastam quidem, desolatam tamen et spoliatam quasi regiam. Infelix mutatio: nisi et regiae splendorem, et agris ver perpetuum, et Muldae tranquillitatem, et peregrinis amicum, et militantibus pacem reduceres.

Venis itaque in hanc scenam, in tragoediam intricatissimam, vere deus e machina. [B1^b] Vicit iter durum pietas: vicit amor nostri aspera Bohemiae juga, quibus illam natura vallavit: vicit tua cle- mentia loci inclementiam. Multo laetiore auspicio, quam cum olim fortissimus ducum Hannibal confusas coelo Alpium nubes supera-

ret. Illius enim aspectu tota Italia quasi fulmine quodam contre- muit: tuo sedatur tempestas, venti ponuntur, tranquilla fiunt omnia et serena. Ille militum turmas adduxit, ut Romanos exscin- deret: tu eosdem comites habes, ut nos serves. Ille gladios in Ur- bem acuerat: tuo nutu inimicorum enses velut hebescunt. Illi im- mane et juratum odium, tibi amor incredibilis viam aperuit. Ille natus ad mortalium caedes, ad vastationem urbium videbatur: tu bono reipublicae natus es. Ille cum portis imminebat, metum excitabat et horrorem: te in tot imperatorum ac regum sedem vel oculis ferre gestiunt. Illum pavidae matres, pueri, virgines, foeminae virique fugiebant: tibi procedunt obviam. Illius praesen- tiam planctu detestabantur et ejulationibus: tuam exultatione celebrant et laetitia. Vix pares sunt gaudio, qui superfuerunt moerori. Credo etiam, si ullus rerum mortalium sen-[B2^a]sus de- functis relinquitur, incredibili hilaritate perfundi, et operaepre- tium fecisse moriendo sibi omnino videri beatos eorum manes, quotquot hactenus libertati publicae cruore suo litaverunt.

O te regem, non hoc solum, sed totius orbis imperio dignum, dignum favore, dignum admiratione etiam hostium! O te pium Principem, quem non felicitas nostra et res secundae, sed ipsa for- tunae atrocitas et impressa nobis vulnera ad capessendum dia- dema solicitavit! O te felicem! non quia jam hostium furorem to- tum superasti; sed quia felicitatem mereri omnibus videris. O faustum diem, qui te et in lucem produxit, et regno huic primus destinavit: qui tanti herois natalis, alter etiam noster natalis esse incipit: qui et tam augustum virtutis domicilium edidit, et universo orbi Christiano consecravit! Salve Domine: Non enim rejecimus imperium, sed imperantem saevitiam. Parere possumus, tyran- nidem perferre non possumus. Serviemus tibi, ut liberi simus. Salve Rex, Salve Pater Patriae, Salve delitiae generis humani. Pro te, illustre aevi decus, pro tua incolumitate Vota susci-[B2^b]pimus: nam te imperante de nostra sumus securi. Concedat tibi Deus, ut manu tua nutantia reipublicae pondera fulciantur et restituantur; ut compos fias voti quod tantopere Octavius olim expetebat, ut dicaris OPTIMI STATUS AUCTOR. Sera demum aetas vela regni tui contrahat, quae tam ferente Zephyro Juvenis adhuc ex- plicas. Auferas tecum aliquando moriens hanc spem, mansura in vestigio suo fundamenta quae jeceris. Salve et tu Regina, filia Herois, cujus laudes angustias seculi excedunt; qui profundam

rerum scientiam inauditae prorsus regnandi sapientiae junxit; qui Scotiae Angliam felici sidere adjecit. Salve conjux ejus, qui nostras quoque regiones suis nunc sociat, aequali gloria, utinam et fortuna. Salve par Dei hominumque consensu lectissimum. Salve Sol et Luna nostra. Quam suave civibus videre quem dominum, militi- bus quem ducem tanto cum desiderio expectabant! Quam jucun- dum, REX, percipere divini oris tui voces illas! Susceptionem regni ab amore pacis esse, non imperii; trahi te in has turbas, mi- nime duci; modestiam recusantis ab of-[B3^a]ferentium pertinaci- tate victam; securitatem publicam quieti tuae antevertisse; leve admodum populos expetere, defendere non item; et pene melius esse imperium etiam jure tuum deserere, quam novum sanguine civium occupare. Caeterum quando sine periculo nec possideri jam Sceptrum, nec deseri possit, nostram sortem tuam esse. Itaque te anniti velle, ut alium regem dum viveres non desiderare necesse sit.

Novimus, Princeps Sacratissime, novimus, invite regnum te adiisse, quod invite relictum est: coacti etiam, non ultro, qui tuam clementiam non ignorabamus, imploravimus fortitudinem. Testa- mur Deum et homines: Compulsi arma sumpsimus, ad asserendam salutem patriae; libertatem etiam infimis gentium permissam; re- ligionem denique, cui omnes aliae causae merito postponuntur; cujusque apud ipsos olim gentiles tam sacrum nomen erat, ut vastantibus Romam Gallis Senonibus, L. Albunius e plebe homo, virgines Vestae nudo pede fugientia sacra comitantes, depositis uxore et liberis, in plaustrum receperit. Adeo tum quoque in ultimis, religio publica privatis affectibus antecellebat. [B3^b] Corpore atten- tari et fortunis, grave; conscientia, intolerabile est. Libertatis vero hanc indolem videmus, ut eam nemo bonus nisi cum anima amit- tat. Sicuti feris postquam caveas fregerunt, crescere vires solent et quasi duplicari: sic animositatem, cujus laudem nemo unquam nobis eripuit, dissimulare gens nostra non potuit diutius; acce- dente ad odium crudelis erga nos consilii desiderio conclamatae libertatis; quae ut acquiratur, semper licitum est iis, quibus illa et natura innata, et privilegiorum pondere confirmata, et juramenti sanctitate promissa est.

Scimus equidem, sufficere subditis laudem oboedientiae; bonos principes optandos, caeteros si contingant ferendos esse. Verum

ista haudquaquam nos concernunt. Non enim rebellandi animo, sed flagitatione extremae necessitatis; non privata conspiratione, sed unanimi omnium consensu; non contemptu magistratus, sed provocatione infandae machinationis arma post incredibilem patientiam corripuimus: nec adversus Regem, sed dolos sangui- nariorum, qui fidem non servandam esse, cujus damna [B4^a] majo- ra tamen sunt quam quae aestimari possint, palam prae se ferunt; qui perjuriis tempus fallunt, ut pueri astragalis. Scimus tandem diffidere lugubribus exemplis moniti. Novimus quam saevum fulmen ab arce Tarpea mittatur; cujus Jupiter potestates et im- peria obiter transcribit, et oblectationis ergo animas damnat. Husso regni hujus civi quantum praesidii fuerit etiam in salvo conductu Caesaris, quis est qui nesciat? Lutherum non levior tempestas deprehendisset Wormatiae, nisi et Imperator hanc maculam nomini suo inuri noluisset, et Ludovicus majorum tuorum clementissimus repugnasset.

Non absimili multum ludo nos includere volebant praeter cae- teros ii, qui dominos gentium sica et patritiis artibus invadunt; qui per sanguinem regum et parricidia inclarescunt; qui scelere super omnia facinora horribili fulmen illud belli, Henricum Magnum, quem totius patriae moles incumbens non moverat, la- nienae temerarii nebulonis subjecerunt; qui socerum tuum, in- comparabilem Britanniae Monarcham, flammis et sulfure parieti- bus regni illidere conati sunt; qui [B4^b] in caedibus ac latroci- niis animae salutem verti sibi et aliis persuaserunt; qui trucidare inopes, insontes damnare, equuleo, igne, gladio tollere, vivos (parsimonia scilicet humani sanguinis) sepelire, qui divina et hu- mana confundere per lusum et jocum solent. Hi in aulas magistra- tus nostri penetraverant primo, deinde in animum. Hi in omnibus consiliis sententias dirigebant: hi fraudes, dissimulationes, perfi- diam, sine quibus recte neminem imperare docent, miscebant. Hi

laverniones decantatum illud URE, SECA superioribus mo- mentis omnibus insusurrabant. Horum mendaciis ac fallaciis, quasi praeclaris artibus, regebamur. Accedebant Sejani aliquot, mali consultores: his ambitione et eminendi libidine prurientibus nullum genus perfidiae nimium erat. Itaque violata templa et obserata; privilegiis vis illata; innocentes carceribus intrusi, variisque modis mulctati; aditus ad principes praeclusi; decreta divi Rodulphi elusa; aliter sentientium quidam minis tentati, qui- dam dignitatibus aut praemiis depravati; ruptum fas gentium; respublica velut diluvio inundata; et religio miris dolis turbata est. Nos ro-[C1^a]gare, obtestari, flere, supplicando sine ulla missione instare et laborem spe otii sustentare. Sed frustra. Ubivis tutiores fuimus quam domi, et irritis precibus nihil profecimus, nisi ut nos rogando, illi audiendo defatigati sint.

Cum itaque lenitudine nihil proficeremus, et graviora tanquam ex facili tolerantibus indies imponerentur, consumpta omnis pa- tientiae materia, quosdam eorum perfunctorie reprehendimus. Hinc faces belli, quod turbatores pacis tantopere quaesiverant, accensae; hinc Janus apertus; hinc incendiis, cadaveribus, horrore et sanguine foedata sunt omnia; aut, ut illi praedicant, correcta, si diis placet, et emendata. Horresco referens immanitatem barbaris inauditam, et apud posteros vix inventuram fidem: neque infan- tium vagitus, neque singultus puerorum, neque lachrymas matro- narum, neque canos senum rabidas ac saevientes belluas commo- visse; virgines promiscue imminutas, juxta strenuos et imbecilles obtruncatos, agros vastatos, regni opes attritas, periisse flammis quod ferrum reliquerat. Lugenda adhuc enumeravimus: eundum ad erubescenda est. [C1^b] Matrem liberos, ne gladiorum acie cade- rent, in flumen abjecisse; cadavera mortuorum medio templorum sepulchris eruta; foeminas situ nondum corruptas denudatas, in aris (obstupescant Christiani) manibus et pedibus ligatas, ad fores templi fulcris erectas; et alia prorsus abominabili saevitia per- +

petrata. O saeculum etiam Mezentiis, Tiberiis, Neronibus et Do- mitianis in crudelitatem ingeniosius! Vivi propudiis humani gene- ris non sufficimus, mortui accersuntur. Exacerbatis itaque tam nefariis facinoribus bellum primo inter remedia erat, ut scirent nos pro patria dimicare posse; et qui timere desieramus, incipiebamus odisse. Atque solutos fuisse nos a regio sacramento, nemo nisi ju- ris et privilegiorum regni huius ignarus inficias ibit; irridebunt magis facilitatem nostram et indignabuntur omnes, tam diu nos intolerabilem saevitiam concoxisse.

Nunc in clementiae tuae sinum, non sine coelesti instinctu nos recipimus, o REX, cujus ipsum nomen etiam Pacem nobis pro- mittit. Deus tibi det, Princeps indulgentissime, quicquid tam inu- sitata mansuetudo tua meretur: nos cultu et obsequio grati [C2^a] erimus, si plura non possumus. Bohemos, Moravos, Silesios, Lusa- tos qui nos dicet inposterum, multa dicet; plura, qui tuos. Tui su- mus dum sumus; pro te abire quandocunque Deus volet, felicissi- mum augurium putabimus. Sardos ajunt sumpto herbae succo sub exitum vitae ridere: pro te morti etiam obviam ibimus laeti libentesque si opus erit. Pro te pugnare gestimus: non deerunt vires sub tam forti, non voluntas sub tam intrepido, non successus sub tam justo duce militantibus. Vincemus armis, qui causa vin- cimus. Finem persequendi non lassitudo nostra, sed mors hostium faciet, et ferrum quod lente sumpsimus, lente deponemus. Si numerus noster minor est, major erit animus: nunquam multi sunt, qui occumbunt.

Interim te Praga, nutrix et hospita tot Caesarum regumque, obsecramus, ne Principem optimum nostrae Silesiae diutius invi- deas; quae nunc procul dubio vultum ipsius expectat, et ardenti desiderio flagrat. Intra patriam nostram, REX, intra. Acceptus eris omnibus: venis enim omnibus. Intra stipatus satellitibus et militum manu: nihil [C2^b] eos veremur, qui sub tam modesto rege didicerunt vivere. Intra sine illis: tuam hic gentem, tuos

servos reperies. Videor mihi certe videre totam regionem amoenis- simam commoventem se funditus atque tibi occurentem: Prin- cipum studia, aemulationes nobilium, senatorum stipationem, ef- fusam ad te contuendum plebem, praecedentem, comitantem, in- sequentem, et praesentem quoque flagitantem, Vratislaviae pul- cherrimae urbium muros optato amplexu te excipientes, turrium fastigia quasi se tibi inflectentia, ipsam autem majestatis tuae emi- nentia superbientem. Sed haec omnia literatis, quorum ingens apud nos proventus, relinquo, consciusque et magnitudinis tuae, REX Potentissime, et ingenii mei imbecillitatis, coelestes tuas virtutes sola admiratione et silentio venerabor.

Dominum universi, qui mutat tempora et vices temporum, abji- cit reges et instituit, publica voce supplices veneramur, Majesta- tem tuam custodiat, servet, protegat, regat consilia tua et cogi- tationes. Floreat sub te religio, et a pietate tua incrementum acci- piat fidemque veritatis; ejiciantur stirpes su-[C3^a]perstitionis, et deliria traditionum, abominationes ante oculos Dei. Confundantur hostes, sequantur signa quibus obviam iverunt: Ziscam scopu- lum et terrorem malorum bello, pace te ipsum vincas; augeas reg- num togatus, quod asseris armatus. Si vero tristius quid paras, o Deus, et finem laborum propter peccata nostra nondum facis, fac ut pro nominis tui defensione, pro Principe nostro, pro libertate, pro patria, aut superemus fortiter, aut beate occumbamus, aut utrunque. Tuere imperium ejus, qui tuam gloriam tuetur, eumque functum longissima statione mortali, reposita mole reipu- blicae felicissima, ab hoc caduco transfer ad sceptrum vitae, quod non auferetur in aeternum.