.1 Leichenrede auf Zsuzsanna Károlyi.2 Tu post ampla

Oratio D. M. Martini Opicii.

SEreniss〈ime〉 Sacri Romani Imperii Transsylvaniæque Princeps et Dn. Clementiss〈imi〉, Illustrissimi, Generosissimi-Magnifici, Nobiliss〈imi〉, Reverendi, Clarissimi, Egregii omnium Ordinum Audit〈ores〉.

Nullam in his terris tam esse absolutam felicitatem, cui non sua quoque calamitas subinde coniuncta sit, praesens hic rerum status exemplo singulari ostendit. Intuentibus enim nobis altius omnia, quae ad constitutionem perfectae felicitatis in hac quidem publica fragilitate requiri possunt, nihil paene quicquam eorum, Princeps Sereniss〈ime〉, circa te desiderabatur. Nam si ea demum [147] vere beata vita dici debet, quae relicto externae vanitatis strepitu in virtute sola consistit, regali tuo, erecto et infatigabili animo fastigium mortalitatis paulo minus quam excesseras. Pacis artibus cum quovis magnorum heroum eras comparandus, dexteritate belli vero summis ante ferendus. Et cum iis etiam, quae vulgo prima habentur, opibus dico, honoribus ac imperiis, favor coelestis abunde te donasset, ne ipsa quidem fortuna totis viribus incum- bens nocere tibi posse videbatur.

At, proh dolor! Quam fragile, quam incertum est hoc, quicquid miseri omnibus numeris exactum esse nobis persuademus! In tanta incolarum laeticia, in tanto exterorum applausu et gratula- tione, inter mediam spem pacis vulnus tibi, Princeps potentissime, infligitur gravissimum. Illa dimidia animae tuae pars, ille totus

animus tuus, refugium curarum et gaudium, coniux amabilissima reposcitur ab eo, cuius indultu hactenus tecum vixerat, et solum sui desiderium cum dolore et luctu acerbissimo tibi relinquit. In cuius quidem Heroinae incomparabilis funere, quod ego, cui nulla sermonis copia unquam fuit, ad dicendum assurexi, unicam, fateor, pietatem ad excusationem meam afferre possum. Nam sive virtutes defunctae iustis laudibus efferri meruerant, dubito an cuiusquam facultas sufficiat, sive Princeps noster clementissi- mus consolatione sublevandus erat, ea invictissimus eius animus fortitudine praeditus est et constantia, ut perire nobis hoc of- ficium necesse sit. Accedit corona haec audit 〈orum〉 augustissima, quorum aliquot iam factis immortalibus ultra ipsam eloquentiam et industriam annalium consistunt, plurimi autem et aetate et doctrina et quicquid ad tam grave dicendi munus requiritur, intervallo me superant longe maximo. Sed nos haec omnia potius quam studium et reverentiam, quibus magnos homines vivos mortuosque iure prosequimur, desiderari in nobis patiemur.

[148] Ac ut inde nostrum sumamus initium, unde foeminarum illustrissima suum, Pannonia eam raro Dei munere nobis donavit, illa omnibus coeli ac soli bonis tellus refertissima, quae frumenti luxuria, vini bonitate, nemorum et saltuum frequentia, fluminum amoenitate, metallorum divitiis quotquot usquam sunt regiones provocat, illa, quae tot Decios, Aurelianos, Probos, Diocletianos, Iovianos, Valentinianos, Valentes, Gratianos ad summam imperii sedem eduxit, illa, quae Martinos, Hieronymos, Duditios, Sam- bucos, ingentes ac divinos prope viros, in lucem protulit, illa, in qua Matthias Corvinus, illud fulmen belli, qui eodem et uno tempore Sarmatas, Bohemos, Getas, Austriacos domuit, nasci voluit et educari, illa, quae tot milites, quot alibi vix homines, in foecundissimo sinu aluit. Hanc terram cum heroinarum

patriam haberet, ne de illustri et splendidissima Caroliorum stirpe verba faciam, virtutem illam singularem et generositatem animi cum ipso protinus aere hausit.

Nam quid ego de religione eius in Deum et mirifica loquar pie- tate? Iuro vobis, si ad acerrimum, quo praedita erat, ingenium, doctrina saltem accessisset exigua, cognitione sacrarum literarum nemo hominum illam superasset. Ipsis eruditis et quorum hoc studium est, proprium ruborem saepe numero expressit. Preces cum funderet ardore quasi et interno devotionis aestu, rapi extra sese videbatur. Cingebant hunc virtutum solem, praeter eximiam corporis pulchritudinem, veluti sydera quaedam lucida, plurimae dotes aliae, quae vix recenseri, nedum satis commendari possunt. Est hoc magnorum Principum inter caetera non leve onus, quod in omnia dicta, facta et mores eorum, dixerim paene in ipsas cogitationes, exquisita diligentia inquiratur: non fores modo et atria, sed cubicula etiam intimosque secessus curiositas humana petit et praeter expectationem abditissima quaeque in oculis populi et luce clarissima expo-[149]nit. Inquisiverint undique, omnes angulos perreptaverint, nihil penes nostram fuit, quod, si proferatur, non gloriae ipsi maximae et honori futurum sit. Pot- erat in hac Mariti Serenissimi eminentia, ad quam Numen coeleste et fortitudo bellica eum provexerant, vento quodam superbiae, solenni foeminarum morbo, abripi: sed illa nihil sibi ex tanto rerum secundarum affluxu nisi gaudium vendicavit; nihil ab ea, quam a teneris prae se tulerat, continentia quicquam descivit. Ita dum Heros noster arces expugnat, urbes subiugat, instantes hos- tium catervas frangit, illa interim domi insolentiam, adversarium humani generis longe validissimum, vicit et prostravit. Eadem, quanto, amore maritum, quanta subditos clementia, qua munifi- centia inopes, qua peccantes venia, qua humanitate notos igno- tosque prosecuta fuit! Nihil illa castius, nihil sobrius, nihil modes- tius, nihil mansuetius, universum hoc seculum vidit. Et cum viva egenos paverit, captivos vestierit, afflictis subvenerit, quotiesque potuit, fortunae intercesserit, ne moriens quidem illiberalis esse voluit, sed stipem pauperibus non exiguam testamento reliquit. O vere publicum bonum et in commune auxilium natam!

Fortitudinem vero illius et constantiam prorsus masculam, si nihil aliud, extremus profecto vitae actus abunde ostendit. In- vaserat eam paulo vehementius in itinere fatalis iste morbus et vires corporis tenerrimi non mediocriter attriverat; sed ne re- clinare se quidem in currum voluit princeps ad omnes casus ex- cipiendos paratissima, nedum ut ullam doloris impatientiam vel vultu vel verbis indicasset. Claudiopoli postea, cum imminere fatum sibi suum cerneret, medicorum industriam aut contempsit aut, ne contempsisse videretur, parce admisit. Perpendebat nimirum prudentissima Heroinarum, quantum hoc esset, quod relinqueret, quantum illud, ad quod propius iam propiusque contenderet. Videbat ea omnia, propter quae navi-[150]gamus, terram fodimus, aramus, militamus, sudamus et algemus, paulo minus quam nihil esse, ambitiosum vero animal hoc, quod homi- nem dicimus, bullae instar splendere et evanescere. Mortem igitur, ad quam plerique nostrum obtorto collo tanquam ad praetorem et in nervum rapimur, suo vultu et tranquilla mente admittebat. Putasses hospitem aliquem gratum et amicum ad coenam con- dixisse, cuius illa adventum tanquam in specula cupide praestola- retur. Sacrorum librorum sententiis consolari se volentibus verba singula praeripuit et quamvis constituta in tormentis naturae precum sedulitate vinci extimuit. Ita plena spei, plena fidei, plena aeternitatis, cuius partem mortalis adhuc percipere videbatur, castissimam illam animam Servatori nostro, qui sanguine suo eam redemerat, laeta libensque tradidit et sine ullo gemitu aut moeroris indicio fragile hoc domicilium reliquit. O felicem te, Susanna beatissima, quae dum vixeras, didiceras mori, quae animo am- plexa eras Dominum ac Deum tuum, cuius morte nostra mors fracta ac contrita est! Translata nunc eo es, ubi, cum corpore non licebat, mente tamen semper versabaris. Hoc, quod mortale erat, haec ossa nervis circumvoluta, hanc obductam cutem et reliqua, quibus tanquam catenis vincimur, magnae matri, cuius pars fue- rat, reddidisti: tu vero aeterna, tu incorrupta, melioris nunc status es, expedita oneribus alienis et tibi relicta. Have et vale olim terrae, nunc insigne coeli decus; nos eo ordine, quo Deus permise- rit, omnes te sequemur. Interim laudibus non morituris innocen- tissimam vitam tuam, quantum in nobis erit, posteritati com-

mendabimus et digna virtutum tuarum contemplatione desiderium tui leniemus.

Te quoque, Princeps Serenssi 〈ime〉, dilectissima, dum fata sinebant, coniux tua huc vocat; ista se memoria potius, ut faustis- simam in qua nunc versatur stationem tecum revolvas, quam la- mentis et luctu non profuturo prosequaris, cupit. Quicquid [151] ea factum est, praeter naturam non fuit. Hic sol, hæc luna, hic orbis, hæc terra, hoc mare vices suas momentis omnibus experiun- tur. Arboribus, plantis, floribus, feris una lex posita est: nasci et interire. Sive priora sive nostra inspicis tempora, civitates inte- grae, integra regna et nationes aut dominium subinde mutant aut funditus delentur: et nostrum aliquis immortalitatem sibi spondere audeat? Omnis caro est foenum et omnis glo- ria eius sicut flos campi. Confer aetatem hominis etiam longissimam cum infinito magni illius aevi cursu: vix momentum erit. Imo, confer totum hunc terrarum ambitum, cui tam superba Europae, Asiae, Africae, Americae nomina imposuimus, cum im- mensis coeli spaciis: pedis mensuram non excedet. Nihilominus strenua nos exercet inertia. Quidam urbes fundat, quidam evertit. Hunc ambitio sua, magnarum plerumque animarum, pestis illum avaritia dormire non sinit. Est, qui quaerit opes, est, qui lancinat. Ubique spes aut metus, ubique invidia, ubique luxus regnat et petulantia. Dubito certe, fleveritne prudentius Heraclitus an De- mocritus riserit, nisi quod calamitas humana ineptiis plurimum antecellit. Neque aliam nobis vitam natura, cum nos ederet, per- misit, quam a lachrymis omnes auspicamur. Ista conditione huc intramus, hoc initium est, quod reliquus annorum ordo imitatur. Alius laborem, alius egestatem, alins exilium, alius haec omnia, cum quibus se exerceat, habet. Ista si desunt, negotium nobis ipsi facessimus et vitam, quam cum somno partimur, molitione magnarum rerum et insatiabili votorum ambitu torquemus. Inter haec plerumque mors ex transverso incurrit et febricula inepta aut calculo aliud agentium curas abrumpit. Idque sine ullo dignitatum accidit aut aetatis respectu. Sicut poma quaedam acerba adhuc avelluntur, quaedam maturitate victa ultro decidunt, ita nostrum pars in herba et flore annorum, pars sero demum, sed tamen avocamur.

[152] Et his quidem senectus, quam diu optaverant, si contingit, molesta est: sic aut morbos illa secum trahit aut ipsa morbus est. Ut ita, quod ad eam uxor tua Sereniss 〈ima〉 non pervenerit, Princeps Clementissime, queri non sit necesse. Satis enim diu vel naturae vixit vel gloriae. Peregit cursum a Supremo Numine sibi datum et virtutes, quibus gravior aetas interdum ornata est, maturitate ingenii percepit, molestias autem eius nullo vivendi dispendio effugit. Possidet iam pro mortali hoc regno regnum immortale, solius agni immaculati Iesu Christi sanguine partum. Nullis hic machinis, nullis militibus, nullis turribus opus et propugnaculis fuit; lachrymae, preces, gemitus, fides in Deum conversa, haec sunt, quibus quavis ballista aut tormento fortius beatas illas coelitum sedes perrupit. In hanc translata regiam procul a morbis, a suspicione, livore et armorum, quibus totus orbis fere jactatur, insania, iis perfunditur gaudiis, quae nec ocu- lus vidit, nec auris audivit, nec quisquam mortalium cogitationi- bus unquam comprehendit. Commigravit e tenebris in lucem, e fluctibus ad portum, e carcere ad libertatem, eam agit vitam, quae nec temporis nec felicitatis termino ullo continetur. Sedet plena Deo, in media beatarum animarum corona, cincta est mille angelis, quos castimonia et sanctitate hic imitabatur; intuetur iam de facie ad faciem Patrem, Filium et Spiritum Sanctum, infinitam et aeternam Trinitatem, ad cuius nos genua supplices procidimus et ex animo oramus, erigat consolatione viduum Serenissimum et addat aetati eius, quicquid annorum Heroinae nostrae detraxit.

Sera sit dies, o Deus, quae Principem optimum ad defensionem relligionis et patriae natum reposcat! Concede ipsi pacem, concede securitatem, aut si infidae paci apertum bellum praeferendum est da, ut infandas hostium molitiones constanter sicut hactenus evertat! Et quoniam contra relictam ecclesiam tuam totus furor inferorum in [153] nostra praesertim Germania exsurgit ac velut compos iam victoriae crudeliter nobis insultat fac, ut infracto animo pro nominis tui gloria, pro libertate, pro aris et focis vivere discamus et mori! Sine te, Deo exercituum, victore nostro et Duce, nihil possumus. Tu auxilium, tu fortitudo nostra es. Veni igitur et noli tardare! Redde illis sanam mentem, qui simultatis et invidiae studio aut imbelli metu perculsi divortium a bona causa fecerunt!

Erige afflictos, et pulsis iniquis possessoribus suam cuique patriam redde, donec te in altera, quae supra nos est, patria in quam beatissimam Principem praemisimus, celebremus sine fine et lau- demus! Amen.